معرفی کتاب: فیزیک ستاره‌ها!

نام کتاب: فیزیک ستاره‌ها (The Physics of Stars)

نویسنده: آنتونی سی. فیلیپس (A.C.Phillips)

مترجم: دکتر م. بهار- دکتر ح. گل‌نبی

ناشر: Wiley

ناشر ایرانی: مبتکران

کتاب فیزیک ستاره‌ها که معمولا تحت نام فیلیپس شناخته می‌شود را می‌توان یکی از منابع اصلی اخترفیزیک در المپیاد دانست. شاهد این مطلب نیز حضور پر تعداد تمرینات این کتاب در تمرینات دوره تابستانی مخصوصا در سال اخیر است. این کتاب به مراحل زندگی یک ستاره از تولد تا مرگ پرداخته است. مطالب زیادی در این کتاب بیان شده است در حالیکه  نویسنده از بسیاری از آنها بدون اثبات گذشته و این نکته باعث می‌شود خواندن کتاب حوصله سر بر شود که از معایب اصلی این کتاب است. همچنین تفاوت‌های کوچکی در متن کتاب نسبت به سایر منابع نیز وجود دارد که ممکن است موجب سردرگمی خواننده شود که باید با دقت کافی در مورد اینکه کدام منبع حرف دقیق‌تری زده تصمیم گرفت. در کل شاید بهترین راه مطالعه این کتاب، خواندن سریع فصل و زمان گذاشتن برای مسائل انتهایی فصل باشد. لازم به ذکر است در انتهای کتاب برای مسائلش راهنمایی‌هایی در نظر گرفته شده است. اکنون نگاهی دقیق‌تر به کتاب می‌اندازیم:

فصل اول از فصول مهم کتاب است که به مفاهیم اولیه اخترفیزیک و تشکیل ستارگان پرداخته. تعادل، سقوط آزاد، ویریال و رمبش از نکات مهمی است که این فصل به آنها پرداخته است. مسائل انتهای فصل نیز بسیار مهم هستند و ارزش زمان گذاشتن دارند.

فصل دوم به خواص ماده و تابش اختصاص دارد. بررسی گاز ایده‌آل و تبهگن و محاسبه فشار آن‌ها از مهم‌ترین نکات فصل است. بررسی تابش جسم سیاه و معادله ساها نیز در این فصل بیان شده‌اند. به دلیل استفاده از روابط کوانتومی ممکن است این فصل برای خوانندگان مبتدی سطح بالایی داشته باشد اما خواندن آن خالی از لطف نیست!

فصل سوم به راهکارهای انتقال انرژی می‌پردازد. این فصل در دوره اخیر از فصل‌های مورد علاقه کمیته بوده و بسیار سوال‌خیز است! این فصل به راه‌های انتقال انرژی از جمله حرکات تصادفی ذرات، تابش و  همرفت می‌پردازد. همچنین سردشدن کوتوله‌های سفید بخشی از فصل را به خود اختصاص می‌دهد. تمرینات انتهایی فصل نیز تمرینات روتینی از این مباحث هستند. 

فصل چهارم به فیزیک همجوشی هسته‌ای در ستارگان می‌پردازد. این فصل عملا المپیادی نیست و می‌توان از آن گذشت!

فصل پنجم به ساختار ستارگان می‌پردازد. این فصل نیز از فصول مهم کتاب است. بررسی فشار، دما، چگالی، جرم کمینه و بیشینه ستارگان در این فصل صورت می‌گیرد. مسائل انتهای فصل نیز برای شروع مسائل خوبی هستند.

فصل ششم به مراحل پایانی تحول ستارگان می‌پردازد. بررسی مرگ ستارگان و مراحل پس از آن از جمله کوتوله‌های سفید، ستارگان نوترونی و سیاهچاله‌ها در این فصل قرار می‌گیرند. 

فصل هفتم به بررسی نوسانات داخلی خورشید می‌پردازد که به دلیل استفاده از ریاضیات نسبتا سطح بالا خواندن آن‌ها از کتاب فیلیپس توصیه نمی‌شود.

در نهایت اگر بخواهم بر اساس نظر شخصی و رویکرد کمیته در دوره اخیر اولویتی برای مطالعه فصول مشخص کنم، آنها را به صورت زیر در نظر می‌گیرم:

اولویت اول: 1-3-5

اولویت دوم: 2-6

اولویت سوم: 4-7